Thách thức vận hành hệ thống điện khi nhu cầu thấp, thừa nguồn

Công ty Vận hành hệ thống điện và thị trường điện quốc gia (NSMO) cho biết, thời gian vừa qua (đặc biệt là tháng 10 và đầu tháng 11/2025), công tác vận hành hệ thống điện Quốc gia gặp rất nhiều thách thức, chủ yếu do các yếu tố bất lợi từ thời tiết và tình hình thủy văn của các hồ chứa thủy điện.

Một điểm đặc biệt trong vận hành năm 2025 là sự biến động trái quy luật của thời tiết. Thông thường, giai đoạn tháng 10 - 11 hàng năm là thời điểm các hồ thủy điện trên toàn hệ thống chuyển sang giai đoạn tích nước để chuẩn bị cho mùa khô năm sau, mưa lũ và các hiện tượng thời tiết cực đoan như bão lớn kế tiếp nhau thường không xảy ra. Tuy nhiên, thực tế vận hành cho thấy tình hình hoàn toàn trái ngược do ảnh hưởng của nhiều cơn bão lớn xuất hiện kế tiếp nhau trong giai đoạn tháng 10-11/2025 vừa qua (RAGASA, BUALOI, MATMO, FENGSHEN, KALMAEGI) cũng như các hình thái thời tiết cực đoan, có tính chất tích lũy liên tục, dẫn đến các yếu tố bất lợi đồng thời đến công tác vận hành hệ thống điện.

Về phụ tải: Thống kê cho thấy, mặc dù nhu cầu tiêu thụ điện tiếp tục duy trì ở mức thấp (do ảnh hưởng của bão và thời tiết) nhưng hình dáng biểu đồ phụ tải xuất hiện đỉnh nhọn theo đặc điểm mùa và có tốc độ tăng nhanh vào khoảng thời gian từ 17h45-18h00 hàng ngày, chênh lệch giữa phụ tải miền Bắc vào thấp điểm đêm và cao điểm tối có thể lên tới 10.000-11.500 MW, đồng thời trong khung giờ cao điểm có thể tăng/giảm 2.500- 2.800 MW trong vòng 30-40 phút.

Về tình hình thủy văn: Theo quy trình vận hành liên hồ chứa và quy luật thủy văn hàng năm, thời điểm hiện tại hầu hết các hồ thủy điện miền Bắc, Nam và một số hồ khu vực miền Trung đã chuyển sang giai đoạn tích nước, đặc biệt các hồ thủy điện trên lưu vực sông Hồng ở miền Bắc đã chuyển sang giai đoạn vận hành mùa cạn từ 16/9.

Tuy nhiên, do ảnh hưởng liên tiếp của các cơn bão từ đầu tháng 10/2025 đến nay khiến số lượng các hồ chứa xả điều tiết vẫn tiếp tục duy trì ở mức cao, thậm chí thời điểm đầu tháng 11/2025, số lượng hồ xả tăng lên mức 82-91/122 hồ, với tổng công suất các hồ thủy điện xả tăng lên 15.940-17.040 MW (trên tổng số 19600 MW thủy điện toàn hệ thống), trong đó có các hồ lớn khu vực miền Bắc đã phải mở cửa xả trở lại như Sơn La, Hòa Bình, Lai Châu (tổng công suất các hồ thủy điện dãy Sông Đà ~ 5.760 MW).

Nguồn năng lượng tái tạo biến động mạnh: Do ảnh hưởng của các cơn bão, công suất nguồn điện gió tăng cao, công suất khả phát lên tới ~3.400-4.000 MW, tăng khoảng ~ 3-4 lần so với trước đó.

Về việc huy động các tổ máy nhiệt điện: Để đảm bảo đủ công suất đáp ứng phủ tải đỉnh cao điểm 18h như đã phân tích ở trên, cần thiết phải duy trì huy động các tổ máy nhiệt điện than (vốn có thời gian khởi động lâu, không thể ngừng/khởi động liên tục, linh hoạt như thủy điện) chỉ để tăng huy động công suất vào cao điểm, trong khi đó hầu hết các giờ còn lại trong ngày chỉ được huy động ở mức công suất tối thiểu theo yêu cầu kỹ thuật tổ máy để đảm bảo an toàn tổ máy. Bên cạnh đó, các tổ máy nhiệt điện than cần duy trì để đảm bảo quán tính của hệ thống điện (về điểm này, các nguồn năng lượng tái tạo hầu như không đáp ứng được), đảm bảo chế độ điện áp khu vực và chống quá tải các đường dây tải điện.

Ngoài ra, các nhà máy điện BOT phải huy động để đảm bảo cam kết bao tiêu vật lý theo Hợp đồng BOT có bảo lãnh của Chính phủ với tổng công suất lên đến hơn 4000 MW (các NMĐ BOT có cam kết bao tiêu), đây cũng là một cấu phần chiếm tỉ trong lớn trong cơ cấu huy động nguồn điện.

Với bối cảnh này, mặc dù NSMO đã thực hiện nhiều biện pháp trong vận hành nhưng hệ thống vẫn ở trạng thái thừa nguồn nghiêm trọng cả trong thấp điểm đêm và thấp điểm trưa dẫn đến phải giảm các nguồn năng lượng tái tạo (điện gió, điện mặt trời) và thủy điện đang xả để giữ tần số theo tiêu chuẩn vận hành. 

Ưu tiên vận hành an toàn hệ thống điện

Với vai trò là đơn vị điều độ hệ thống điện (HTĐ) Quốc gia, NSMO luôn đặt mục tiêu vận hành hệ thống điện an toàn, ổn định, và tin cậy lên hàng đầu. Ngay từ đầu tháng 10/2025, thực hiện chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ và Bộ Công Thương tại các Công điện về chủ động ứng phó với bão số 11 (MATMO), bão số 12 (FENGSHEN) và bão số 13 (KALMAEGI). Trong đó tập trung vận hành an toàn hồ chứa, huy động hợp lý các nguồn điện trong hệ thống điện quốc gia, bảo đảm cung cấp đủ điện và có dự phòng, kịp thời ứng phó với các tình huống bất thường do ảnh hưởng của bão và phối hợp với các đơn vị phát điện, các đơn vị quản lý lưới điện để tối ưu chế độ vận hành của nhà máy điện và lưới điện.

Trong bối cảnh như hiện nay, NSMO đã thực hiện nhiều biện pháp trong vận hành như: Ngừng dự phòng gần 3000 MW nhiệt điện than miền Bắc ngay sau khi bão số 13 tan (các tổ máy này cần duy trì để đảm bảo an toàn cho hệ thống trước và khi bão đổ bộ vào đất liền).

Ngừng/khởi động trong ngày nhiều tổ máy tuabin khí nội địa và LNG để đáp ứng công suất đỉnh cao điểm tối. Tuy nhiên việc ngừng/khởi động liên tục các tổ máy tuabin khí như vậy sẽ ảnh hưởng đến độ bền và sẵn sàng của tổ máy. Với những ràng buộc kỹ thuật như trên, việc duy trì phương thức vận hành này trong thời gian dài là không khả thi, bởi không chỉ làm giảm tuổi thọ thiết bị mà còn tiềm ẩn nguy cơ phát sinh sự cố, ảnh hưởng đến an toàn, ổn định của toàn hệ thống điện. Đồng thời tối đa khả năng truyền tải trên các đường dây liên kết để giải tỏa công suất nguồn điện.

Mặc dù NSMO đã thực hiện nhiều biện pháp trong vận hành nhưng hệ thống vẫn ở trạng thái thừa nguồn cả trong thấp điểm đêm và thấp điểm trưa. NSMO đã bắt buộc phải thực hiện điều chỉnh huy động các nhà máy điện, giảm đồng đều giữa các loại hình nguồn năng lượng tái tạo và các nguồn thủy điện đang xả khi lượng công suất dư thừa lớn. Song song với đó, NSMO đã chủ động thông báo, cập nhật kịp thời tình hình vận hành hệ thống điện trên Cổng thông tin điện tử và các kênh truyền thông của Công ty. Việc giảm huy động công suất là giải pháp kỹ thuật bắt buộc để đảm bảo hệ thống điện vận hành an toàn, ổn định, liên tục và duy trì tần số, điện áp trong giới hạn cho phép cũng như đảm bảo an toàn cho các tổ máy đang huy động trên hệ thống. Công tác điều độ và ra lệnh giảm huy động được thực hiện dựa trên các tính toán kỹ thuật, đảm bảo nguyên tắc công bằng, minh bạch và không phân biệt đối xử giữa các đơn vị.

Theo đánh giá của NSMO, tình trạng thừa nguồn này xảy ra do ảnh hưởng của nhiều yếu tố xếp chồng, trong đó có các cơn bão lớn xuất hiện liên tiếp với các hình thái thời tiết cực đoan, có tính chất tích lũy liên tục trong một khoảng thời gian và sẽ không kéo dài (phụ thuộc vào tình hình bão, lũ trong thời gian còn lại của năm 2025). Khi các hoàn lưu bão kết thúc và điều kiện thủy văn trở lại theo các quy luật thông thường, các nguồn điện khác sẽ được huy động thêm để đảm bảo vận hành an toàn hệ thống và tích, giữ nước các hồ thủy điện, chuẩn bị cho mùa khô năm 2026.

Đại diện NSMO cho biết, đơn vị chia sẻ những khó khăn của các đơn vị phát điện khi phải thực hiện việc giảm huy động công suất, gây ảnh hưởng đến hiệu quả sản xuất kinh doanh. Tuy nhiên, đây là yêu cầu kỹ thuật bắt buộc để đảm bảo an toàn, ổn định cho hệ thống điện quốc gia. Do đó, NSMO mong nhận được sự hợp tác và chia sẻ từ các đơn vị phát điện năng, đồng thời tiếp tục phối hợp chặt chẽ với NSMO trong công tác vận hành, đảm bảo an toàn cho hệ thống cũng như các nhà máy điện.