Dự kiến năm 2018, Việt Nam sẽ thoái vốn trong lĩnh vực năng lượng, điện, dầu khí và số cổ phần tại các doanh nghiệp nhà nước mà Chính phủ Việt Nam bán dự kiến gấp 6,5 lần năm ngoái. Cục Tài chính Doanh nghiệp (Bộ Tài chính) dự kiến năm 2018 giá trị thoái vốn và cổ phần hóa có thể đạt 100.000 tỷ đồng. Con số này không phải không có cơ sở khi việc thoái tiếp vốn nhà nước ở Vinamilk và Sabeco vẫn đang để ngỏ.

Cuối tháng trước, Phó Thủ tướng Vương Đình Huệ, Trưởng ban Chỉ đạo đổi mới và phát triển doanh nghiệp, đã nhấn mạnh, năm 2018, sẽ đẩy mạnh quá trình cổ phần hóa và bán vốn nhà nước tại các doanh nghiệp. Theo đó, Bộ Công Thương có kế hoạch bán 24,9% vốn của Petrolimex, giảm tỷ lệ sở hữu từ 78,6% xuống còn 53,7%. Bộ này cũng có kế hoạch bán hết 53,5% vốn tại Tổng Công ty Dệt may Việt Nam (Vinatex) và bán 57,9% vốn tại Tổng Công ty Thép Việt Nam (VnSteel).

Ở lĩnh vực nông nghiệp, trong giai đoạn 2018-2020, Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn thực hiện cổ phần hóa (hoàn thành bán cổ phần lần đầu) với 3 doanh nghiệp: Tổng Công ty Cà phê Việt Nam, Tổng Công ty Lương thực miền Bắc (năm 2019) và Công ty Trách nhiệm Hữu hạn Một thành viên Thủy sản Hạ Long (năm 2020).

Bộ Công Thương cũng có kế hoạch bán 20% vốn của Tổng Công ty Cảng hàng không Việt Nam (ACV) trong năm 2018, theo giá hiện tại, lượng cổ phiếu này trị giá tới 37.665 tỷ đồng. Ngoài ra, ACV còn có kế hoạch chuyển sàn từ UPCoM lên HoSE.

Hiện tại, Chính phủ Việt Nam vẫn đang nắm giữ cổ phần tại 245 doanh nghiệp nhà nước.

Hiện số lượng doanh nghiệp nhà nước đã giảm mạnh, từ hơn 6.000 doanh nghiệp vào năm 2011, nay chỉ còn hơn 500 doanh nghiệp, gồm 7 tập đoàn kinh tế, 57 tổng công ty nhà nước, 441 doanh nghiệp độc lập thuộc các bộ, ngành, địa phương.

Doanh nghiệp do Nhà nước nắm giữ 100% vốn điều lệ chỉ còn hiện diện tại 11 ngành, lĩnh vực (năm 2001 là 60 ngành, lĩnh vực), tập trung vào những ngành, lĩnh vực then chốt, cung cấp sản phẩm, dịch vụ công ích thiết yếu cho xã hội và quốc phòng, an ninh. Dự kiến đến năm 2020, cả nước chỉ còn khoảng 150 doanh nghiệp nhà nước.

Cuộc chơi sòng phẳng 

Ngày càng nhiều hiệp định thương mại được ký kết giữa Việt Nam và các nước, kéo theo nhiều nhà đầu tư vào Việt Nam. Trong đó, nhiều doanh nghiệp nhà nước được các nhà đầu tư quan tâm để ý nhưng còn ái ngại vì tính minh bạch của các doanh nghiệp này.

Vừa qua Mỹ đã phản đối một số doanh nghiệp nhà nước của Việt Nam vì tính minh bạch chưa rõ ràng tại WTO. Trong đó, Mỹ đã nêu tên 8 doanh nghiệp lớn, đứng đầu phải kể đến là Tập đoàn Dầu khí Quốc gia Việt Nam (PetroVietnam), PV Oil, Tập đoàn Xăng dầu Việt Nam (Petrolimex), Công ty Xăng dầu Hàng không Việt Nam (Vinapco/Skypec). Lẽ ra những doanh nghiệp này phải được khai báo là doanh nghiệp thương mại nhà nước theo quy định của WTO. Tính minh bạch trong các doanh nghiệp ngày càng được chú trọng và đây cũng là tiền đề để các nhà đầu tư ngoại đẩy mạnh đầu tư.

Việt Nam gia nhập sân chơi quốc tế thì phải tuân thủ các quy định của quốc tế. Theo đúng quy định WTO, đến năm 2018, các doanh nghiệp nhà nước phải được cơ cấu lại và hạn chế sự có mặt của Nhà nước trong quá trình hoạt động. 

Một thời gian dài trước đây, kinh tế Việt Nam là kế hoạch hóa tập trung, theo đó Nhà nước tham gia sâu vào các hoạt động kinh tế. Điều này khiến nhiều thành viên WTO e ngại Việt Nam sẽ thông qua doanh nghiệp nhà nước để tiếp tục can thiệp vào thị trường, giảm tác dụng của cam kết về mở cửa thị trường. Sau khi đàm phán, Chính phủ Việt Nam đã thống nhất chính sách về lâu dài có thể loại bỏ một hoặc một số doanh nghiệp thương mại nhà nước tùy theo sự phát triển của nền kinh tế.

Sắp tới là những hiệp định thương mại lớn như Hiệp định Đối tác kinh tế toàn diện khu vực (RCEP - giữa ASEAN và 6 đối tác đã có hiệp định thương mại tự do với ASEAN là Trung Quốc, Hàn Quốc, Nhật, Ấn Độ, Úc và New Zealand) và Hiệp định Thương mại tự do Việt Nam - châu Âu (EVFTA).

Trước đây, trong nhiều năm, tiến trình cổ phần hóa diễn ra chậm. Nguyên nhân phần lớn là muốn đưa những doanh nghiệp nhà nước không hiệu quả vào cổ phần hóa. Mặt khác, như đã nói ở trên, nhà đầu tư còn e ngại về tính minh bạch tại không ít doanh nghiệp của Việt Nam.

Vì vậy, việc công khai hóa những thông tin chính xác, không chỉ của các tập đoàn lớn, mà của các doanh nghiệp quốc doanh trong chương trình cổ phần hóa, làm cho nền kinh tế Việt Nam dưới con mắt của các nhà đầu tư nước ngoài trở nên rõ ràng hơn, minh bạch hơn. Việc hoàn thành kế hoạch thoái vốn nhà nước từ các tập đoàn nhằm đẩy nhanh tiến trình tự do hóa nền kinh tế Việt Nam được coi như là chính sách “Đổi mới lần hai”. 

Đích đến của cổ phần hóa, thoái vốn là nâng cao năng lực và hiệu quả đóng góp của cộng đồng doanh nghiệp, đồng thời, đưa nền kinh tế Việt Nam hội nhập sâu hơn với kinh tế thế giới.

Từ khi tham gia WTO đến nay, Việt Nam đã được 69 nước công nhận có nền kinh tế thị trường, đồng nghĩa với việc giá cả thị trường được quyết định bởi sự cạnh tranh cởi mở, chứ không phải bởi sự can thiệp của Nhà nước. Từ đây, những hiệp định thương mại cũng được ký kết nhiều hơn và hàng hóa Việt Nam có cơ hội tiến sâu hơn vào các nước có nền kinh tế phát triển mạnh. Điển hình là nhiều hiệp định thương mại song phương và đa phương đã được ký kết với Việt Nam.